Кондуктор, балиқ, арча

- Ўғлим хали ёшсан, Насибага она керак. Яҳшилаб ўйлаб кўр! Нодира энди қайтмайди! Бир умр ҳам ота ҳам она бўлиб яшай олмайсан! Мен қариб қолдим, хар доим иссиқ совуғингдан хабар ололмайман, уйланишинг керак болам!

Онаҳон сўққабош бўлиб қолган ўғлидан хавотир олиб, яна уйланиш масаласида сўз очди.

- Онажон яна шу гапни бошладизми? Сизга айтгандимку ҳали уйланишга тайёр эмасман деб, - Акбарали онасинидан бу гапни кунда кун ора эшитаверганидан бироз эриш туйилаётганди. Чойини апил-тапил ичди-ю, ишга кеч қолаётганини айтиб, кўчага ошиқди.

***

Акбарали ва Нодира бир институтда ўқиди, ўқиш давомида аҳду паймон қилишди. Ўқишни битириб Акбарали Нодираникига совчи юборди. Икки томондан рози-ризолик олиб, никоҳ ўқитишди. Уч-тўрт йил фарзандли бўла олмадилар ва ниҳоят тўйларига беш йил деганда Нодира бўйида бўлди. Бу хабарни эшитган барча қариндош-уруғ хурсанд бўлишди. Акбарали ва Насиба ҳаммадан ҳам кўпроқ суйинишди. Ҳомиладорлик вақти Нодирада жуда оғир кечди. Ҳомила олти етти ойлик бўлганида шифкорлар жарроҳлик йўли билан олиб ташлашни таклиф қилишди. На илож бу таклифга ҳамма рози бўлди, лекин биргина Нодира ҳаммадан устун келди. "Мен албатта туғаман!" деб, туриб олди. Шифокорлар, "Чақалоқ жарроҳлик йўли билан дунёга келади, жарроҳлик амалиётида эса онадан айрилиб қолиш хавфи бор!" деб қайта-қайта таъкидлашса ҳам Нодира кўнмади.

- Майли менга нима қилса ҳам розиман, чақалоқни жонини сақлаб қолсаларинг бас! - деб, аҳдида қатъий туриб олди.

Ой куни яқинлашди. Нодиранинг барча яқинлари, айниқса Акбарали катта бир ҳадик билан тўлғоқ вақтини кута бошлади. Вақт келди. Нодира жарроҳлик столига ётқизилди.

Ташқарида барча яқинлари тинмай дуода бўлди.

Орадан бир қанча вақт ўтиб, жарроҳлик хонасининг эшиги очилиб, эшик ортидан бош жарроҳ кўринди. Шифокорни кўриши билан Акбарали ёнига югуриб борди:

- Ака Нодира яҳшими? - биринчи сўзи шу бўлди унинг.

- Табриклайман қизалоқли бўлдингиз! - деди шифокор,  бироз чарчоқ ва хоғин овозда.

- Ака Нодира яҳшими? - қизли бўлганлик хабарини деярли эшитмади ҳам.

- Бардам бўлинг ука! Қўлимиздан ҳеч нима келмади, онасини сақлаб қола олмадик...

Акбаралининг кўз олди қоронғулашиб, қўлларида қалтироқ турди, шифокорнинг сўнгги сўзлари эшитилмай қолди.

- Э Ҳудо!

Нодиранинг туҳфаси деб қизалоққа Насиба деб исм қўйишди.

***

Акбарали автобусга чиқиб ойнага яқин бўлган ўриндиққа ўтирди, нигоҳларини ойна орқали кўчага қадаб бироз ҳаёлга чўмди. Нодирани ёдга олди. У билан ўтқизган кунларини хотирлади. Хар куни мана шу йўлдан институтга бир автобусда қатнар эди. Нодира кейинги  бекатдан чиқар ва биргалашиб институтгача суҳбатлашиб кетар эдилар. Қайтишда эса, суҳбатларини давомлатиб яёв қайтишни ҳуш кўрардилар.

Ўша кунларни ёдга олиб, Акбаралининг киприклари намланди. "Қани энди вақт саккиз йил ортга сурилса-ю, кейинги бекатдан яна Нодирани автобусга чиқаётганини кўрсам, у билан худди талабалик давримиздагидек хазил-хузул қилиб гаплашиб кетсак" деб ҳаёл сурди.

- Кечирасиз! Ўғлимни ёнигизни олиб кета оласизми? Тиқилинчда одамларни оёғи остида қолиб кетяпти, - майин ва ширали бўлган бу овоз Акбаралини ҳаёлини бузди. Ойнадан кўзини олиб, чақирув бўлган томон юзланди. Қаршисида оппоқ юзли, кўзлари бироз синиққан, қўлида бир даста чек қоғоз кўтариб олган ёшгина жувон, болакайни елкасидан ушлаб олганча турарди.

- Хўп бемалол, қани келчи болакай!

- Раҳмат! - деб, ўғлига бироз жилмайган куйи, - Мен хозир-а ўғлим автобусни бир айланиб чиқай, келаман олдингга! – деганча, автобуснинг бошқа томонида кетаётган одамлар орасига сингиб кетди.

- Ассалому алайкум! - деди болакай. Жуда ҳам ёқимтойгина бўлгани учун Акбаралини эътиборини ўзига тортди ва  уни суҳбатга чорлади:

- Ваалайкум ассалом! Исминг нима ўғлим?

- Жаҳонгир, - деди болакай оғир вазминлик билан.

- Мактабга кетяпсанми? - деди Акбарали болакайнинг орқасига илиб олган сумкасига ишора қилиб.

- Ҳа, - деди болакай.

- Нечинчи синфда ўқийсан?

- 3- синфда.

- Баҳоларинг неччи? - қизиқиб яна саволга тутди Акбарали.

- 5 амаки.

- Ҳа яшавор! Ўғил бола дегани мана бундоқ бўлибди. Кондуктор аёл ойингмилар?

- Ҳа ойим, яқинда автобусга кондуктор бўлиб ишга кирдилар.

Бу вақтда автобус шахар марказидаги байромона усулда безатилган катта Арча ёнидан ўтаётган эди.

- Вой ана арча!- беҳосдан қичқириб юборди болакай.

- Амаки сизни ҳам болаларингиз борми? - энди савол бериш навбати болакайга етди.

- Ҳа бор! - деди Акбарали.

- Сиз ҳам уларни Янги йил арчасини айлантиришга олиб чиқасизми?

- Хозирча йўқ, чунки у ҳали жуда ҳам ёш.

- Ҳа шунақами, мени дадам хар йили олиб чиқардилар.

- Демак, даданг жуда яҳши эканларда!

- Ҳа улар, жуд-да ҳам яҳши! Ҳамманинг дадасидан ҳам яҳши!

Дадасини мақташидан қувониб, у хақида сўрамоқчи бўлди.

- Даданг ким бўлиб ишлайди?

- Дадам хозир ишламайди. У киши йўқ!

- Ие бу нима деганинг? Нега йўқ?

- Мен мактабга кирган йили бизларни ташлаб кетган. Мен уларни жуда соғинаман.  Ота-онаси ажрашиб кетган бўлса керакда деб ўйлаб, ноўрин савол бериб қўйганидан хижолат чекди. Болакайни кўнглини кўтариш учун, гапни бошқа ёққа бурмоқчи бўлди.

- Кўп куйинма Жахонгир, даданг хали келади, яна сени Янги йил арчасига олиб чиқади.

- Йўқ энди улар келмайди, ойим айтганлар, дадангни соғинсанг осмонга қара улар ўша ерда сенга қараб турибди дейди.

Болакайни гапларини эшитиб, Акбаралини кўнгли бузилди. "Демак, дадаси худди менинг Нодирам сингари бу ёруғ оламни эрта тарк этган" деган таҳмин қила бошлади.

- Зерикмай ўтирибсизларми? Ўғлим сизга савол беравериб чарчатиб юбормадими? - боласини бегона одамга ташлаб кетганидан хижолат бўлиб, кела солиб узр сўрай кетди кондуктор аёл.

- Э йўқ аксинча, бу болакай жуда ақлли экан, мазза қилиб гаплашиб кетяпмиз.

Исмингиз нима?

- Зилола, - деди, уялибгина.

- Ҳа яҳши, мени исмим Акбарали  танишганимдан хурсандман, Зилола энди менга узр, бекатим яқинлашиб қолди, кейинги сафар Жаҳонгир билан суҳбатимизни яна давом эттирамиз, хозирча хайр ўғлим!- деди-да, ёқимтой болани бошидан силаб автобус эшиклари томон кетди.

***

Шу-шу улар тез-тез анашу автобусда учрашадиган, Жаҳонгирни ўз ўғли сингари кўриб, онасига ҳалал бермаслик учун уни ўзи билан тушадиган бекатигача олиб кетадиган бўлди.

Зилола ҳам чекларини янги чиққанларга тарқатиб бўлгач, Акбарали билан кетаётган ўғлини олдига борар, ўғли сабаб иккиси бироз суҳбатлашадиган бўлишди.

Акбаралини бир савол қийнар эди, турмуш ўртоғи нима сабабдан бу дунёни тарк этган бўлиши мумкин? Касалликми, автохалокатми ёки бошқа бир сабаб биланми? Жаҳонгирдан сўрамоқчи бўлди-ю, лекин ботина олмади, яна ярасини янгилаб, дадасини ёдига солиб қўйишни ўзига лозим топмади.

Зилолани ўзидан сўраб оламан деган фикрга келди.

Бу орада Зилолани бева эканлигини, ўғли билан қизлик уйида акаси ва унинг оиласи қаторида уч хонали квартирада бирга яшашлигини, акасининг топиш тутиши ҳам ўзига яраша эканлигини ва шу сабаб рўзғорга ёрдами тегиши учун кондукторлик қилаётганини Зилоланинг ўзидан сўраб билган эди.

- Зилола кўнгилга олимасангиз, бир саволим бор эди.

- Эримдан кейин "оғзини этак билан ёпиб бўлмайлиган айрим одамлардан" жуда кўп ситам кўрдим-ки, хозирда унча бунча гап сўзларга эътибор ҳам қилмайман, кўнглимга ҳам олмайман.

- Унда яҳши! Турмуш ўртоғингиз нима сабаб оламдан ўтганлар?

- У киши жуда кўп ишлар эдилар, бўш вақтлари жуда кам эди. Ўртоқлари билан ҳам чойхонага вақт топа олмасдилар. Байрам арафаси ишидан икки кунга жавоб бўлди, Акбаралини байрамга олиб чиқаман деб ваъда қилганди, ўртоқлари дам олишини қаердан эшитишди-ки, дарҳол у кишига телефон қилиб, анҳорга балиқ тутишга бориб, биргалашиб дам олиб келишни айтишди. Бу ёқда ўғлига ваъда бериб қўйган, у ёқда анчадан буён бирга хордиқ чиқара олмай юрган қадрдон ўртоқлари. Иккиланиб қолди. Ўшанда биргина сўз билан, "Ўғлингизга ваъда бергансиз дадаси" деб, олиб қолсам бўларди мен аҳмоқ, лекин индамадим, қаршилик кўрсатмадим ҳам, "бормасам бўлмайди, дам ҳам олиб келаман" деди-да, ўртоқлари билан шахар ташқарисига чиқиб кетишди.

- Хўш балиқ овида бирор кўнгилсизлик бўлдими?

- Афсус ўша куни икки оёқда хонадонимиздан чиқиб кетган инсонни кечга бориб шум хабари келди. Балиқ овига бориб, қармоқда балиқ тутишга тоқати етмай, қайсидир ўртоғининг гапи билан анҳор ёқаси бўйлаб ўтган кучланиши катта бўлган токдан сим улаб бир учини анҳорга ташлабдилар. Оз-моз кайфи ҳам бўлган экан. Кучли ток сабаб, анҳордаги балиқлар карахт ахволда сув юзасига чиқа бошлаган. Қайси ҳаёл билан бўлиб, бу киши ўзини сувга отган, натижада ток уриб, ўша жойнинг ўзида юраклари уришдан тўхтаган.

- Жуда ҳам аянчли воқеа, афсус, сизга сабр берсин синглим! - деб, Акбарали Зилолага ҳамдардлик билдирди.

***

Акбаралани онаси бу гал ўғлини уйлантиришга кўндиришнинг янгича усулини топди. Хар доимгидек, ишдан келиб овқатланиш учун ўтирган ўғлига сўз қотди:

- Акбарали ўғлим, сенга ҳушхабарим бор!

- Хўш онажон, айтингчи қандай хушхабар экан?

- Насибаҳон гапира бошлади, - деди, тиззасида олиб ўтирган чақалоқни эркалатиб.

- Жуда яҳши бўлибди-да, қани гапирингчи қизим! Битта "дада" деб қўйингчи  асал қизим! - қизининг тили чиққанидан қувониб кетиб, кетма-кет гапиртиришга урина кетди Акбарали.

- Қани жон қизим, битта "дада" денгчи!

- А-я, а-я!

Онаҳон ҳам неварасини гапиришини ўзи эшитмаган эди, шунчаки ўғлининг кўнглини юмшатиб, уйланишга кўндирмоқчи эди.

Насибанинг тили "она" деб чиқди, у тўхтамай "ая" дея бошлади.

Акбаралидан ҳам кўра, унинг онасининг кўз ёшлари селдек оқа бошлади.

Онаҳон ёноқларига оқаётган кўз ёшларини артиб:

- Энди онасини қаердан топиб бераман ўғлим?- бу гал жиддий сўроққа тутди онахон Акбаралини.

Акбарали бир муддат жим бўлди, бир дақиқада минг хил хаёл ўта бошлади. “Хар қанча уринмайлик болага ота, онани ўрнини, она эса отани ўрнини боса олмас экан-да!”

Ва ниҳоят Акбарали тилга кирди:

- Она, мен розиман!

- Шукр! Хайрият! Бўлмаса мен харакатимни бошлай а, айниб қолмасингдан бурун, бир иккита кўз остимга олиб қўйган қизлар бор.

- Шошманг онажон, кўз остингизга олганларингизни қўя туринг, қаерга совчиликка боришингизни мен биламан, - бироз онасидан хижолат тортганча.

- Биласан, вой ўғлим эй, айтчи қани ким экан у қиз?

- Яшайдиган манзилини билмайман-у, лекин қаерда ишлашини биламан! Хохласангиз, эртага мен билан бирга автобусга чиқинг, ўша ерда таништириб қўяман.

- Автобусда?!

- Ҳа шундай онажон!

****

Шундай қилиб, дўстимиз Кама Ноирнинг ажойиб танлови сабаб Жахонгир Янги йил куни дадаси билан Арча атрофида мазза қилиб айланадиган бўлди.

Ота ким ўзи?

Ота шундай зотки, у кишини оёқ кийимини кийиб кўрасан, сенга жуда катталик қилгани учун узоқроқ юра олмайсан, лекин барибир ўша оёқ кийимни кийишга, худди ўша инсондек бўлишга интиласан.

Уни уст-бошларини кийиб кўрасан, минаётган машинасини ҳам мингинг келади. Рулига ўтириб, худди ўша инсондек бошқариб кўрмоқчи бўласан.

Юрганда юришини, турганда туришини, ётганда ётганини ўхшатишга, унга тақлид қилишга уринасан.

Ота шундай зотки, кун бўйи меҳнат қиладиган, ишлаб пул топадиган, сени едириш учун, кийдириш учун, ўқитиш учун тинмай меҳнатда бўладиган захматкаш бир инсондир.

У кун бўйи меҳнат қилади. Кун-у тун рўзғор ташвишида бўлади. Иш давомида баъзи бир кўнгил хираликларга учрайди. Бошлиғидан сўкиш эшитиши мумкин, одамлар билан ўзаро келишмай қолиб таъбини хира қилиши мумкин, лекин уйга қайтаётиб хар қандай кўнгил хираликларни унутиб, сен учун дўкондан ширинликлар олиб кела оладиган инсон ҳам ота бўлади.
Хаёт ташвиши унинг юзидаги ажинлар билан бойитган бўлсада, сени кулгуингга, хурсандчилигингга шерик бўлиб, биргалашиб кула оладиган инсон ҳам ота бўлади.
Сени бағрига босиб, барча қийинчиликларни ташвишларни унутади.
Ота шундай инсонки, бирор кун ишдан қайтаётиб, ёнларини пайпаслаб, ширинликлар олмаганини билиб қолса, эшик остонасига келиб қолган бўлса ҳам яна қайтиб дўконга чиқиб сен учун ширинлик олиб кела оладиган ва бундан сира эринмайдиган, ҳеч қачон сен учун қилганларини миннат қилмайдиган зотдир.

Агар сен қўнғироқ қилиб қолсанг, хар қандай юмуш билан банд бўлмасин, уларни бир четга суриб сени тинглай олади, бирор нарса сўрасанг, қўлидан келганча харакат қилиб ўша илтимосингни бажаришга харакат қилади. Бажаради ҳам.

Бир жойинг шамоллаб қолса, бетоб бўлиб ётиб қолсанг, ўзини қўярга жой топа олмай қолади. Сен учун жонини ҳам беришга тайёр бўлиб қолади. Сен учун хар қандай иш қилишга ҳам қодир бўладиган ҳам отадир.

Ўртоқлари олдида сен билан мақтанади. Бу мени ўғлим дейди. Зурриётим, наслимни давомчиси деб атайди. Ўғли борлигидан фахрланади, қаддини ғоз тутади.
*****

Ўғил, сен ўша отани ўғлисан.

Вақти келиб катта бўласан, вояга етасан.

Қачондир дадангни оёқ кийимини кийишга бўлган иштиёқинг баланд бўлган бўлса, вояга етганинг сари, "ақлинг" киргани сари, ўша оёқ кийимни қўлинг билан ушлаб, пойини пойига қилиб тўғрилаб қўйишга ҳам хазар қила бошлайсан.
Эски, кераксиз буюм деб тасвирлайсан.
Уни кийими, миниб турган машинаси жудаям эски, ҳеч ким хавас қилмайдиган буюмлардек кўрина бошлайди кўзингга. Қараганинг сари бурнингни жийира бошлайсан.

Уни юриш туришидан, ўзини тутишидан уялгинг келади.
Ўртоқларинг билан  бирга турганингда олдингдан ўтиб қолишини, отанг эканлигини улар сезиб қолишини хечам хохламайсан.
Ие даданг шуми? - деган саволидан қўрқасан.

Эгнигга қимматбахо кийимларни кийиб олгансан, "ўртоқлари қаторидан қолмасин, улар олдида хижолатли бўлмасин" деб отанг ўзи эски чориқда қолган бўлсада, ўзи киймай сенга кийдирган. Сен қимматбахо кийимларни кийиб олиб, уларга мақтаниб қўйгансан, аслида ким эканлигингни отангни эгнидаги кийимлари орқали билиб қолишса, ўртоқларинг сендан нафратлана бошлайди, ўзларини "доираси"дан четлатиб ҳам юбориши мумкин. Шундан қўрқасан, "отанг шуми?" деб масхараомуз сўраганларида, сен "Бу амаки қўшнимиз бўлади, эркалаб ўғлим дейдида" дейишдан ҳам тоймайсан.

Улар телефон қилиб қолса, имкон қадар олмасликка харакат қиласан, "яна бир муаммо бор шекиллида ёки пул сўрасалар керакда" деб ўйлайсан. "Йиғилишдаман" ёки "иш билан бандман" деб, смс орқали ёзиб юборишинг ҳам мумкин.

Бирор жойи оғриб бетоб бўлиб қолса, ака-укаларингни излай бошлайсан, ўзингча хақиқатпарвар бўлиб, жигарларингга отангга қарашни тенг тақсимлай бошлайсан.
"Сен дори-дармонига ёрдан қил, мен озиқ-овқатига". "Сен бир кун бирга бўл, эртага мен бўламан".
Эртадан то кечга қадар у зотнинг бошида туришга сени вақтинг бўлмайди. "Дори-дармонини олиб бердимку, ўзим шарт эмасдир" деб ўйлайсан, аслида эса сени меҳрингга муштоқ бўлади. Сендан қувват олади.

Отанг ёшлигингда қилганларини, сен ўн бирини ҳам унга қила олмасанг ҳам бирор марта юзингга солмайди. Миннат қилмайди, ёмонликларингни унутиб, арзимас яҳшиликларингда кўнгли тоғдек кўтарилиб юбрадиган инсон бу -Отангдир!

Ота ана шундай, меҳрли-мурувватли инсондир!

Иқбол Юсуф.

Чўққи ва альпинист

Балоғатга етган қиз бола бир чўққи мисолки, уни кўрган йигитлар альпинист каби ўша чўққига интилаверади.

Чўққини забт этиш эса, ўша қиздан севги изхор қабул қилиш, яъни "Мен ҳам сизни севаман!" деган жавоб билан якунланади.

Йигитларнинг қизларга бўлган севгиси альпинист каби чўққини забт этиш билан белгилар эканман, билингки қизларжон, альпинист ҳеч қачон битта чўққи билан кифояланиб қолмайди. Ўз хаёти давомида камдан-кам альпинист биргина чўққи билан кифояланади. Бирини забт этиб улгурдими, бошқасини ҳам забт этгиси келаверади. Чўққини забт этиш қанчалик осон амалга ошса, янгисини забт этишга бўлгган қизиқиш тобора ортиб бораверади.

Айрим альпинистлар бор, бир йўла икки ёки учта чўққини бирваракайига забт этишни кўзлайди. Якунда эса, танлаган чўққиларнинг бирортасини забт эта олмай тоғу-тошлар орасида аросатда қолиб кетади, изсиз йўқ бўлиб кетади.

Яна бир альпинистлар борки, чўққини забт этиш уларнинг оддий эрмаги хисобланади. Улар ўзини қийнаб чўққига тирмашиб чиқишни лозим топмайди, улар бой, хар қандай техникадан фойдалана олади ва ўша техникаси орқали чўққининг устига юқоридан қўниб қўя қолади. Чўққига қўнгач,  турли туман чиқиндилар ташлаб ўзидан қора из қолдиришга уринади. Афсуски, кўплаб баланд тоғлар унинг макр хийласига алданиб, номсиз нишонсиз, изсиз дунёда қолиб кетади.    

Шу ўринда ўз эркини баланд тоғларга қиёс қилаётганим, қизларжонга маслахат.

Ўз чўққингизни забт этишига йўл қўйманг!

Чўққига интилаётган вақтда унинг йиқилишини, қояларга чирмашиб чиқаётган вақтда қўлларини қадоқ бўлишини кўриб унга рахмингиз келмасин.  Ўз иродангизни баланд тоғлардек мағрур, қоя тошлардек мустахкам, қаддингизни ғоз, қадрингизни устун қилиб тураверинг!

Ўша альпинист (йигит)нинг бутун хаёти давомида йиқилиб, туртиниб чиққани фақат сизнинг чўққингиз бўлсин!

Сизни забт этиш шунчалик мушкул иш бўлсинки, қайтиб бошқа чўққига кўз олайтирмасин!

"Топганим, чиқа олганим, куч-қувватимни етгани мана шу чўққи бўла қолсин!" деган тушинча пайдо қилинг, унинг наздида!

Охир-оқибат ўша чўққида бир умр қолиб кетсин!

Иқбол Юсуф.

Ижарачилар учун нимадур...

Хар ойнинг ўнинчиси яқинлашса халоватимни йўқотадиган бўлиб қолдим. Авваллари ундай эмасди, йил бошидан бери шундай вазият. Бунга сабаб, "шайтонқоғоз"нинг кескин ошиб кетганлиги бўлди. Дўкон ўзимники эмас. Ижарада туриб савдо қиламан. Хар ойда ўша "шайтонқоғоздан" тўртта нақд қилишим керак бўлади.
Бу йил ўтган йилгиларидан фарқли равишда савдо ҳам нисбатан пастроқ. Унинг камига шайтонқоғознинг қора бозордаги курси ҳам кундан-кунга ошиб бормоқда. Шу масалада дўкон эгаси билан маслахатлашиб олмоқчи бўлиб юрган эдим. Бу кетишда инқирозга юз тутишим ҳам ҳеч гап эмас. Илтимос қилиб келаси ойдан ўзимизнинг сўмда тўлаш таклифини бераман деб дўкон эгасини кутдим.
Пулни олиш учун бу гал, дўкон эгасининг ўғли келди, белгиланган миқдордаги пулни санаб оларкан, мақсадимни айтиш учун эндигина оғиз жуфтлаганимда, ўзи гап бошлаб қўя қолди.
- Ака, дадам дўконни ишларини менга топширди, бундан буёғига мен билан хисоб китоб қилаверасиз.
- Яхши ука!
- Айтганча, дадамни биласиз, озгина кўнгли бўшроқ, олдин бу қийматга қандай келишгансиз билмайман-у, лекин мен уни ўзгартираман, хафа бўлмайсиз.
- Хўш, хўш, - базўр ўзимни тийиб турибман.
- Кўнглингиз кўтарса келаси ойдан 600 доллордан берасиз, бўлмаса бошқа ижарачи топишимга тўғри келади, яқинда тўй қилдик биласиз, харажатлар ҳам анча катта бўлди, шунга бироз оширмасак бўлмайди.
- Ўзи ука сизлар билан келишиб нархни пастлатмоқчи бўлиб тургандим, сиз умуман кўтариб юбордингиз, хозир сизга берган пулни топишни ўзи ҳам осон бўлмаётган эди. Сизлар билан келишиб, тез-тез ўзгарувчан доллорда эмас, ўзгармайдиган, қатъий бир қийматдаги сўмга ўтқизиб олмоқчи эдим.
- Ие, - оғзини бир томонга қийшайтириб, масхара қилгандек кулди йигитча, - ака доллор юз мингга тушиб кетганда бундай демасдингиз-ку!
- Балки деярдим, лекин сизчалик ноинсоф эмасман! -дедим, ўзимдан ўн ёш кичик боланинг кулишларига тоқат қилолмай.
- Бу нима деганиз?
.... шу тариқа дўкон эгасининг ўғли билан бироз даханаки жанжаллашдик, якунда эса бошқа арзонроқ ижарага дўкон топиб чиқиб кетишга қарор қилдим. У кетгач, дўконни беркитиб янги жой қидирдим. Кўп юрмай, ижарага жой топдим, эгаси яхши инсон экан, ҳамма айтганларимни тўғри тушиниб, ўзим кўзлаган қийматдаги пулга шартнома қилишга ҳам келишиб олдик. Эртасига тонг сахардаёқ юк машинаси гаплашиб, уч тўртта хизматчи ёллаб, дўконга келдим.
Эндигина уч тўртта маҳсулотни машинага ортаётганда, ёнимизга машина келди, машина тўхтаб улгурмай, унинг ойнасидан бошини чиқазган кўйи "тўхтанглар, тўхтанглар!" деганча,  кечаги йигит жар сола бошлади.
- Тинчликмикан? -деган ўй билан хизматчиларга тўхтаб туришни буюрдим.
Кела солиб, қўли кўксида ҳамма билан бирма-бир саломлашди, унинг холатига назар солар эканман, кечаги жахлдор йигитдан асорат ҳам қолмаганини пайқадим.
- Ака бир четга ўтайлик! - четроққа бошлади йигитча.
- Хўш, нима гап?
- Ака минг бор узр, мен кеча катта хато қилиб қўйдим.
- Хато қилганизни биламан, - дедим, мен ҳам мағрур туриб.
- Ака илтимос, бирга ишлайверайлик, чиқиб кетманглар, жон ака!
- Тинчликми ука, кеча ана катта кўча деётган эдиз, бугун бошқача гап ёки кечаги гап сўздан дадангизни хабари йўқмиди, ўзингизча қарор қилганмидиз?
- Шундай десам ҳам бўлади ака,  кеча айтгандим-ку, тўй қилдик, харажатлар  кўп бўлди, бир икки сўм қарз ҳам кўтаргандик, дадам бироз сиқилиб қолгандилар, шу йўсинда ёрдам бергим келгандида дадамга!
- Ижарани оширибми?
- Ҳа шундай қилиб.
- Хўш нега энди бир кечада ўзгариб қайтдингиз унда?
- Ака кеча ғалати иш бўлди, ўзи шуни айтмоқчи эдим сизга, сиз билан гаплашиб уйга қайтдим, йўл-йўлакай икки учта ўртоғимга телефон қилиб дўкон бўшаганлигини, ижарага оламан деб юрганларга эълон қилиб юборишларини айтдим.
- Хўш.
- Кейин уйга бордим, вазиятни тушинтириш мақсадида тўғри дадамнинг олдиларига кирдим.
Кайфиятлари йўқ, келганимни  кўришлари билан, "Кимнидир кўнглини оғритдингми?"  деб қолди.
Хаёлимга дарҳол сиз келдингиз, лекин дадамнинг важоҳатидан қўрқиб, "йўқ дада" дедим.
- Кийимларингни алиштириб, қўйхонага бор! - деди.
Овози ҳам қўрқинчли, бу қадар асабий холатда дадамни камдан-кам кўрганим учунми, хайрон бўлдим.
Хабариз бўлса керак, дадам "бекор ўтирмай" дея, доимий равишда беш олтита қўчқор боқади, бир йилча емлаб, қассобларга гўштини тортиб беради. Тўй арафасида бошқа қўйлар сотилиб, иккита энг зўрини олиб қолганди.
"Ем бериш керакмикан, хали вақтли-ку!" қайта сўрагани ҳам ўзимда куч топа олмадим. Кийимларни алиштириб, қўйхонага ўтдим, мендан аввалроқ борган дадам бир сўкиниб, бир тавба қилиб, катта қопга нимадир солаётган экан.
- Энг яхшилари эди-я, эссиз, эссиз, тўйда сотганимда ҳаммасини сотсам бўлмасмиди, қайсидир ишимиз Худога ёқмади-да! Бўлмаса ўз-ўзидан соппа-соғ қўйлар... Дадам бу сўзларни гапираётган вақтда мен яқинлашиб бўлган эдим. Не кўз билан кўрайки, хар иккала қўй ҳам харом ўлиб ётган эди.
Қўрқув ва хаёжондан дир-дир титраб кетдим. Тавба қилдим. Гунох иш қилиб қўйганимни тушиндим. Эртароқ сизга айтмоқчи эдим, лекин имкони бўлмади, кечга қадар дадам билан бирга ўша харом ўлган қўйларни шахар ташқарисига олиб чиқиб кўмиш билан овора бўлдик. Дадам тинмай сўкинмоқда.
Дадамнинг "Қайсидир гунохимиз учун Худо бизни шу тариқа жазолади" дейишларини эшитиб, уларга мен сизга қилган адолатсизлигимни айта олмадим. Билганларида менга жуда қаттиқ тегарди.
- Ака сиздан илтимос, кечаги гапларни унутинг! Дадам билмасинлар! Илтимос шу ерда қолиб ишланг, бошқатдан янги шартнома қиламиз, сиз айтган қийматда бўлади. Илтимос сиздан!


Воқеа хаётий! Шу кунларда бўлиб ўтган.
Оллох ризқни ўз бандаларига шундай тақсимлаб берганки, ҳеч қачон ошиғини ололмайсиз! Бунга яна бир бор амин бўлдим.

Иқбол Юсуф.
13.06.2015 йил.

Йўл-йўлакай

— Ота-онам нима деса шу! —деганди.

Бугун истироҳат боғида кўрдим, бир бегона йигит билан қучоқлашиб ўтирибди.

****

Янги Ласетти олибди. Ҳеч қаерда ишламайди.

Кейин билдим, аёли икки йил деганда Россия сафаридан қайтибди.

***

(Аёл киши номидан)

Манзилга етиб қўлига пул тутсам олмади, таксист эмасмиш. Хурсанд бўлиб "раҳмат" десам, телефон рақамимни сўради.

***

Бир сафда туриб Жумъа намозини ўқиган йигит билан автобусда бирга қайтдик, у пиво сотадиган жойда тушиб қолди. Ўша ерда ишларкан.

***

Овқатландим.

— Тўққиз минг! — деди.

Атайдан ўн минг бердим. Икки марта санаб кўриб "тўғри" деди. Индамай кетдим.

"Инсон аввал ўзини ислох қилиш керак" деган тушунчанинг тагига етгандек бўлдим.

***

— Даданг дам олиш куни ҳам уйда ўтирмайди, — деб арз қилгандек бўлди аёлим, олти ёшли ўғлимга.

— Ахир дадам пул олиб келадилар-ку! — деб, жавоб қилди ўғлим.

Баъзида ёш боланинг фаҳми етган нарсаларга катталарники ожизлик қилиб қоларкан.

***

Тўртта одамдан ҳар ой 100 доллардан ижара ҳаққи олар эдим. Бозордаги бошқа нарсаларнинг олди-сотдисидан долларнинг курси катта фарқ билан ошиб кетаётганлигини ўйлаб, ижара нархини маълум қийматга эга "сўм"га алиштирдим. Ижарачилар мендан миннатдор бўлди.

Кўп вақт ўтмади. Бир йил аввал савдо ишларимни юргизиш учун долларда қарз берган қадрдоним қарзни ўша вақтда амалда бўлган сўмдаги қийматда қайтаришимни айтди.

Қайтар дунё! Шукр!

Иқбол Юсуф

08.06.2015 йил

Тушкунликнинг ажойиб ечими

Ишимдаги хафагарчилик!

Оиладаги тушунмовчилик!

Кундалик ташвишлар!

Қисқаси, хаёт синовларидан безиб, уларни ўйлаб ярим кечга қадар ухлай олмадим, тонгга яқин кўзим илинибди. Уйқу кам бўлганлиги сабаб, эрталаб базўр ўрнимдан турдим. Яна ўша ташвишлар, яна ўша муаммолар миямда чарх ура бошлади. Ойнага қарадим, юзимни синиқлигини кўрган одам "ухлаб дам олган киши" демайди. Ойнадаги ўз аксимга бир муддат тикилиб туриб, миямга келган фикрдан хурсанд бўлиб кетдим. Телефонимни ўчирдимда, ҳеч кимга ҳеч нима демасдан, (хатто аёлимга ҳам), тўғри қишлоққа жўнадим. Қишлоқ гузаридаги қассобхонадан бир кило қўй  гўштининг юмшоқ жойидан олиб, ёнига икки дона иссиқ нон ҳам олдим.  Шўрвани қозонга ташлаб, кечгача онажоним билан ёнбошлаганча мириқиб суҳбатлашдим. Чақалоқлик давримдан бошлаб то уйлангунимгача бўлган кунларни ёдга олдик. Уйга қайтиш олдидан ота-онамнинг узундан узун дуоларини олдим. Кеч тушгач яхши кайфият билан уйга қайтдим!

Эртасига  кўтаринки кайфият билан уйғондим. Кун бўйи йиғилиб ётган ишларимни ўзгача иштиёқ билан бажардим. Ҳамма муаммоларим бартараф қилингач, ичимда "доимо ота-оналаримиз соғ бўлишсин" деб ният қилдим.

Дунёдаги жамики ота-оналар, дунё тургунча туришсин!

Иқбол Юсуф.

Рамазонга ҳам қолди

Бир жуфт сомса.

Бугун иш билан бўлиб, ҳар доим тушлик қилишга одатланган ошхона ёнидан ўтиб қолибман.

Рамазон ойи таъсир қилибди шекилли, хўрандалар сони анчагина камайган.

Аслида бу вактда ошхонанинг яқинига хам йўлаб булмайдиган даражада одам гавжум бўлар эди.

Сабаби бу ерда тайерланадиган  сомсани шахарнинг хеч қайси бир ошхонасидан топиб бўлмас эди, жуда ширин эдида, ҳам арзон ҳам жуда мазали...

"Қани энди ифторликка ҳам мана шундай бир жуфт сомса бўлса-ю"  деганча бир ютиниб, бир умид қилиб ўтиб кетдим.

****

Бугунги кун ўтган кунларга нисбатан кун анчайин иссиқроқ бўлди.

Вақт ифторликка яқин колди-ку, лекин қуёшнинг иссиқ тафти йўқолай демайди.

Одатда хаво жуда исиган махал, имкон қадар муздайроқ жой топиб бироз дам олиб олар эдим. Аксига олиб бугун кун бўйи ишдан ортмадим, дам ҳам ололмадим. Балки шунинг учунми, хар кунгиданда кўпроқ чанқадим. Уйга қайтиш олдидан хар доимгидек муздек сувлар ва музқаймоқлар сотиб оламан. Бугун ҳам шундай қилдим.

Ҳовлига кирдим-у, қўлимдаги нарсаларни музлатгичга қўйиш учун тўғри ошхона томонга юрдим.

Негадир ошхонада ҳар доим дастурҳон тузаб, келишимни кутиб турадиган аёлим куринмас эди.

У ёқ, бу ёққа разм солдим, йўк.

Ифтор яқинлашяпти, лекин ҳали дастурхон тузалмаган. 

"Қаерда юрибди экан?" дея, жахлим ҳам чиқди бироз.

Бир икки чакириб хам кўрдим...

- Онаси хой онаси қаердасан? - Жавоб йуқ - Қаеққа кетди экан-а?

- Шундай махалдаям бирор ёққа чиқадими? Тинчликмикан ишқилиб?

Бироздан сўнг, тандирхонадан овоз келди.

- Ассалому алайкум дадаси, яҳши ишлаб келдингизми? - бошида бир сават хозиргина тандирдан узилган сомсани кўтарганча, тандир иссиғидан юзлари қип-қизариб кетган аёлим чикиб келар эди.

Рўзадор ҳолатида, бунинг устига ёзнинг жазирама иссиғидан қўрқмасдан, қизиб турган тандирда сомса ёпган аёлимни кўриб "Субханоллоҳ" деб юбордим.

Қўлимга сочиқ олиб уни юзига теккан тандирнинг қорасини артаман, айни дамда қизариб турган юзларидаги шу қора доғ уни янада гўзал қилиб юборгандай эди гуё.

Хижолатдан юзини олиб қочади.

- Ифторликка сиз ёқтирадиган сомса қилгандим, шунга бироз кеч колдим узр, сиз ўтириб туринг хозир дастурҳон тузайман,- дея, атрофимда гирдикапалак бўлади.

Бечорагинам.

Худди бугун сомса егим келганини билгандай.

"Эркак кишини кўнглига йул ошқозони оркали бўлади" дейишарди.

Ҳак гап!!!

Қани айтингчи?

Аёлларимиз биз учун қирқ даража иссикда рўза оғзи билан қизиб турган тандирда нон ёпса ёки бошқа бир мазали таомлар пишириб турса, "дадаси, дадажониси" деб тилини ширин қилиб беминнат хизмат қилиб турса, қайси бир эркак зоти шундай баҳтига каноат қилмас экан???

«Ўзинга шукур» дейман жилмайиб.

Иқбол Юсуф.

27.07.2014 йил.

Оппоқ кўйлагимга "доғ" тегди..

Оппоқ кўйлагимга ёғ тегди. Бир зумда ўша жойда сариғ доғ пайдо бўлди.
Бу кўйлак билан одамлар орасида юриб бўлмайди, устимдан кулишади, уяламан. Янгисига алиштиришга мажбур бўламан.
Эскисини ювганим билан, озгина доғдан асорат қолган бўлади, уни қайта кийишга кўнглим тортмайди, ахлатга отиб юбораман ёки ёқиб юбораман.
****
Хар куни билиб ёки билмай катта кичик гунохга қўл ураман. Ўша гунохларим, қалбимда ўчмас из (доғ) қолдиради. Лекин, марҳаматли зот, яратган эгам, мени бошқасига алиштирмайди. Мендек, гумрох бандани бошқа бандалари орасида олиб юришга орланмайди.Ахлатга отиб юбормайди, ёқиб юборишга қарор қилмайди. Омонат қилиб берган танамдаги жонни қайтиб олишга шошилмайди. Менга вақт беради. Гунохларимни ювиш учун шароит ва имкон беради.

Фақат Оллохнинг бундай марҳаматини англай олган инсонгина яна покланади. Покланиб олгачгина хузурига қадам ранжида қилади.

Умрининг сўнгига қадар, фахми етмай, гунохлардан тийилмай хузурига борадиганлар қанча...

Иқбол Юсуф.
19.02.2015 йил.

“Кўникмадим”

“Кўникмадим” килипига очиғи кўникмадим. Кўникмайман ҳам.

Яқинда шоу бизнеснинг етакчи вакиллари Райхон ва Лола биргаликда янги қўшиқ куйлашибди. Қўшиқ номи “Кўникмадим”. Унга ажойиб клип ҳам ишлабди. Икки уч кундан буён турли ижтимоий тармоқларда ушбу клип тўхтовсиз мухокама қилинмоқда. Ўша шов-шувга сабаб бўлган клипни кўришга қизиқдим ва кўрдим.

Ростдан ҳам шов-шув қилса арзийдиган клип бўлибди. “Эркак” киши сифатида шахсан менга ёқди. Клипда Лола ҳам, Райхон ҳам жуда чиройли кўринишда тасвирланибди,  уларнинг саҳнадаги кўринишлари анчайин “жозибали” чиқибди. Тўғрисини айтаман клипни кўриб, “мазза” қилдим. Ҳар қандай эркак, қайта кўришга ошиқадиган клип бўлибди. Бу клипдан кейин уларнинг эркак мухлислари янада кўпайишига ишончим комил.

Менимча, “танқидчилар ошириб юборибди” деб ўйлайман. Замонавий клип, ажойиб декорация, чиройли ранглар уйғунлашуви ва икки “фаришта”. (Бўтақаранинг йўлидаги паришталар бундан мустасно).  Ҳа нима қилибди озгина очиқроқ кийинган бўлса, бир-бирларига қандайдир ишоралар қилишган бўлса. Бармоқларини лабларига тегкизаётган бўлишса. Нима шунга “ота кўри қозихона”ми? Қайсидир ижтимойи тармоқда “Қўлларини кўкрагига тегкизибди” деб, танқид қилинибди, унга жавобан “кўкракка эмас, қўллари билан юрагига ишора қилмоқда” дедим. Тўғрида танқидчини кўзи билан эмас, Лоланинг мухлиси сифатида кўринг! (Айтганча юрак қайси томонда эди?).

Очиғи, бу клип инсонни нозик хис туйғуларини уйғотиб, оз муддат бўлсада кўнгилга хузур бағишлар экан.

Танқидчиларнинг фикри ўлароқ, мен клипда ҳеч қандай “лезби”ликка ишора берувчи харакатларни кўрмадим. Танқид қилганларга нисбатан берилган фикрлар менимча тўғрироқ.

“Клипда “ақл” ва “юрак”нинг ўзаро муносабати акс эттирилган”. Шу фикрга қўшиламан. Лекин, клипмейкерларнинг озгина тажрибаси етишмай, клипнинг асл мақсадини очиб беролмай қолган бўлиши мумкин. Қандайдир компютер графикаси орқали ўша хонимларнинг клипдаги иштирокини ақл ва юракка монанд тасвирлаб берганда эди, балки омма орасида бу каби шов-шувга сабаб бўлмасмиди. Яна билмадим.

Клипдан олган таассуротим хозирча шундай, яъни ижобий.

*****

Хар куни эрталаб, машинамда, аёлимни коллежга, ўғлимни боғчага, қизимни эса мактабга олиб бораман. Ўғлим ёш онаси билан машинанинг орқа ўриндиғида кетади, тўққиз ёшга кирган, деярли ақлини таниб бўлган, хозирда мултфилмдан кўра, кино кўришни афзалроқ деб биладган қизим, олд ўриндиқда кетади.

Бугун ҳам хар доимгидек, уларни жой-жойларига тарқатиш учун шахар бўйлаб кетаётган эдим, йўл-йўлакай 8-,9-синф оралиғидаги икки қизнинг мактаб томон пиёда кетаётганига кўзим тушиб қолди. Рулдаман, аслида рулда эканлигимда хар ёққа аланглаб кетадиган одатим йўқ. Лекин, негадир мактабга кетаётган ўша қизларга бир муддат тикилиб қолдим. Қанчадир сония уларга тикилишимнинг бирдан бир сабаби, улар кийган мактаб формасида эди. Формани шу қадар бежирим қилиб тиктиришган-ки, худди икки уч йилдан буён шу кийимда юргандек туйилди менга. Жудаям тор, торлиги майлику-я, унинг юбкаси нақ, .......  ҳа майли тизза томондан тасвирлай қолай, тиззасидан бир қарич баландда! Ўзингиз, 9-синф ёшидаги қизларнинг белидан то тиззасигача бўлган масофани хаёлан тасвирлаб, ундан бир қарич материални олиб ташлаб, кўз олдингизга келтираверинг. Бу ерда ёзсам тўғри келмайди)))

Мен уларга “нафрат” кўзи билан қарадим. Кўнглимда аллақандай ғазабнинг пайдо бўлишини асосий сабаби, аслида у қизлар эмасди. Нафратимнинг сабаби, мен билан биргаликда кетаётган қизимнинг уларга нисбатан хавас кўзи билан боқаётганлигида эди. Ана шундай мактаб формасини кийишни орзу қилаётганлиги қизимнинг кўзларидан пайқаш қийин эмасди.

Беихтиёр овозимни баландлатиб, “уятсиз”лар деб юбордим. Овозимдан сесканиб кетди қизим ҳам.

-                           Ҳа дадаси тинчликми? – дабдурустдан бундай деб юборганимга хайрон бўлган аёлим сўради.

-                           Анави қизларнинг кийимини кўриб айтдим.

-                           Ҳа бунақалар коллежда ҳам жуда кўп, қанча айтмайлик, барибир шундай тор кийим кийишади.

“Қизим сенга гапиряпман, келиним сен эшит!” қабилида, аёлимга бундай кийим билан кўчага чиқиш, беандишалик белгиси эканлиги ҳақида оз-моз насиҳат қилгандек, бўлдим, атай қаттиқ-қаттиқ, баланд-баланд овоз билан албатта. Аёлим бу нарса хақида яхши тушинчага эга бўлсада, қизимга сабоқ бўлсин деган мақсадда айтдим.

Ҳаммани жой-жойларига тарқатиб, ўз иш жойимга келиб ўтирарканман, кечаги клип ва бугунги холат кўз олдимда қайта гавдаланди.

Қовун қовундан ранг олгани каби, фақат бизнинг миллатимизгина эмас, бутун инсоният олами борки, бир-биридан ўрнак олади, юриш туришни, кийинишини ўрганади. Буни эса, “оммавий маданият” деб атаймиз.

Одамларнинг ўрнак олишида, бугунги кундаги ибора билан айтганда, ана ўша шоу бизнес юлдузларининг хиссаси жуда катта!

Бир пайтлар машхур “Титаник” филмида суратга тушган актёр Леонарда Ди Каприонинг соч турмагидан ўрнак олиб, унга хавас қилиб, сочини ўртасидан фарқ очиб юрганлар талайгина бўлган эди. Соч турмаклари борасида хозирда, “Криштиано” бўлиб кетишди кўпчилик. Чоки тиззадан келадиган шимларни-ку, гапирмай қўя қоламан.

Яна бир мисол, яқинда Тошкентдан келган меҳмонларни Марғилондаги атлас, атдрас ишлаб чиқарадиган хунармандларни ишларини кўрсатиш мақсадида, ишлаб чиқараётган жойига олиб борган эдик. У ернинг раҳбари, ўзлари ишлаб чиқараётган турфа хилдаги атлас ва адрасларни кўрсатар экан, газламалар омборининг кираверишида турган адраснинг олдига келиб, “Манашу янги дизайнимиздаги адрас бўлади, бу адрас бозорда энг харидоргир, чунки буни Гулсанам Мамазотиова ўзининг концерт дастуриида кийиб чиққан”  деб айтди. Унинг гапларини эшитиб, меҳмонлардан кимдир хазил қилиб, кимдир чин маънода “Қани ўша Гулсанам кийган адрасдан бир кийимлик ўраб берингчи, бир аёлларимиз хурсанд бўлишсин” деганча харид қилишди.

Бу мисолларни келтиришимдан мақсад, инсонлар айнан ўша шоу бизнес вакилларидан кўп жиҳатларда ўрнак олишаётгани ёдга солишдир. Демак, бизнинг оммавий маданиятимизни шакллантирилишида шоу бизнес вакилларининг қисман бўлсада хиссаси бор экан, унда улар ўзларининг фақат яхши томонларини кўрсатишсин.

Бугун Райхон ва Лола ярим яланғоч кийимда клипга суратга тушган бўлса, биз уни кўриб, юқорида айтганларим каби “Яхши. Нимаси ёмон? Бу аёлларнинг эркинлиги, уларнинг хуқуқларини эркакларники билан бир хил бахолаш керак эмасми, ахир хар бир сохада янгидан янги ихтиролар қилинаётган бир вақтда оддий бир клип учун шунча тортишиб, майдалашиб ўтириш яхши эмас-ку!”  деб, индамай яхшими ёмонми янгиликлардан завқ олиб яшайверсак, эртага (тахминан бир йил ўтиб), “Наво” каналидан эфирга узатилаётган клиплар, Россиянинг “Ру ТВ”, “Муз ТВ” сида қўйилаётган клиплари орасида ҳеч қандай фарқ қолмайди-ку! Фарқи улар бошқа миллат, бошқа дин вакллари, бу ердагиси ўзимизникилар. Кўриниш, кийиниш, клипдаги хатти-харакатлар эса, деярли бир хил.

Шоу бизнес ўз номи билан бизнес, хар бир сохада бўлгани каби уларда ҳам яхшигина рақобат бор. Ярим ялонғоч холатдаги клипларга эхтиёж кучлими, Зиёда минг чиройли куйласин, уни қўшиқлари МР3 форматида тингланаверилади, клип кўришга келганда Райхон ва Лола ёки бошқаси кўрилаверади.

Бугун бу клип, эртага яна бошқаси, секин-секин манашундай сахна кўринишдаги клиплар кўпаявераркан, бу маданият хаётга кўчади. Бугун экранда кўрган аёлнинг ярим яланғоч кийими урф бўлиб, эртага худди шу кийимдаги таниш аёлимни кўчада кўришимга тўғри келади. Кўчада кўрсам ҳам балки, ичимда унга нисбатан “Хаёсиз” деб ўтиб кетарман, лекин қачонлардир уйимга кўчса нима қиламан? Мана шундан қўрқаман.

Тўғри, бугун улар ярим яланғоч кийимда экранга чиқишган бўлса, уйимдагилар уни кўриб “Менга ҳам шунақасидан олиб беринг!” деб, хархаша қилмайди. Инсон табиати,  феъл-атвори қизиқ, улардан бири “мослашувчанлик”. Хар қандай янгиликка секин-секинлик билан мослашаверади. Мослашишга яхши оилаларнинг аёлларини назарда тутиб мисол келтираман: авваллари этаги тўпиғидан келадиган кўйлаклар, хозирга келиб тиззадан сал пастроққа келиб тўхтади. “Тўхтади” деб айта олмайман. Балки тўхтамагандир. Кенглиги қонар қопдек келадиган кўйлаклар, тобора торайиб, ёпишиб бораётганлиги бор гап. Онаҳонлардан биламан, ёқали кўйлак бўлиб, у томоққача қадалган бўларди, хозир эса, ёқалар бутунлай йўқ бўлиб, ундан қолгани кўкраккача етиб келди. (Лолани клипда кийган кўйлаги бундан мустасно, уники ўтиб ҳам кетибди).

Қисқаси шундай, аёлларимизнинг манашундай замонавий кўринишга келишида, вақт ўтгани сайин  бизнинг мослашиб бораётганлигимиз, “кўникаётган”лигимиз сабаб.

Умид қилардимки, “мослашувчанлик”ни бошқа янгиликларга қаратсакда, аёллармизнинг ибо хаёси масаласида жиддий ўйлаб, бир тўхтамга келсак. Мен бу гапим билан, яна аёллармизни бир аср аввалгидек, паранжига киргизиб қўйиш тарафдори эмасман, шунчаки юриш туришимизда, харакатларимизда, кийимларимизда миллийлигимизни, ўзбек миллатидан эканлигимизни унутиб қўймасак бас демоқчиман.

P/S: Эслатиб ўтишни ўзимга жоиз топдим, юқорида тилга олинган Лола ва Райҳонга нисбатан ҳеч қандай шахсий адоватим йўқ, уларнинг шахсиятига нисбатан умуман эътирозим ҳам йўқ, ашаддий бўлмасада, қайсидир маънода уларнинг мухлиси ҳамман, юқоридаги фикрлар “Кўникмадим” клипидан тушинча олиб, умумий равишда барча шоу бизнес юлдузларига нисбатан, шу миллатнинг бир аъзоси сифатида ўз хулосаларим билан мурожаат қилдим холос.

Иқбол Юсуф.

12.05.2015 йил

Ёлғончи

Ёлғончи...

1.

Куз охирлаб қолди. Хазон фасли бошланди.Ҳаммаёқ сарғиш рангга бўялгандек. Турналар ҳар йилгидан эртароқ қайтди. Қиш вақтлироқ келадиганга ўхшайди.

Айвонда ўтирган Соли отанинг аёли Ойниса хола билан суҳбати қовушмайди. Соли ота кўрган тушини мушохада қилиб, хаёли олислаб кетган. Кўрган тушини ҳам, ўйлаган ўйини ҳам аёлига айтишининг йўлини билмайди.

Отанинг тушига Афғондаги ўғли кирибди. Елкасида қопча кўтарганча кириб келаётган эмиш. Бу яхшиликка албатта. Аммо ўғли ўзларининг уйи қолиб, бошқа тарафга қараб кетаётган эмиш. Соли ота ана ўшани ўйлаб хаёли паришон. Ана шуни яхшиликка йўя олмай, кўнгли хуфтон.

- Бирон нима деб ўтиринг, - дейди чой узатаётган аёли, - Оғзингизга талқон солиб ўтиришни кимдан ўргандингиз?

- Хўш, хўш,- дейди Соли ота, - талқон солганим йўқ.

Барибир Соли ота бирон нима демайди. Яна тасбех ўгиради. Пичирлаб дуо ўқийди:

- Илоё, ўзинг сақлагин!

Соли отанинг кўнгли бекорга ғаш эмасди. Афғондаги уруш авжига чиққан кўринади. Афғон тарафлардан нохуш хабарлар келаётган эди. Нортўхтанинг ўғли бир қўлидан айрилиб келди, Қиличнинг ўғли оёқсиз. Амирқулнинг ўғлини темир тобутда олиб келишди. Юқори гузардан бирданига иккита йигитнинг ўлиги келди.

Баҳодир Соли ота билан Ойниса холанинг ёшлари қирқдан ошганда тилаб тилаб олган ўғли. Отанинг икки йилдирки, еганлари ичига тушмайди. Устига Баҳодиржондан ҳам хадеганда хат келавермайди. Икки йилда бор йўғи тўрттагина хат олишди. Охирги хати келганига ҳам беш ойдан ошди. Ота-она кундузлари тиконзор оралаб юришса, кечалари игнанинг устида ётгандек ухлашади. Соли ота ҳам, Оайниса хола ҳам ким Афғондан келса, энг аввал бориб, зиёрат қилади. Сўрайдиган саволлари ҳам бир хил:

- Мободо, Баҳодиржонимизни кўрмадингми?

Солижон ота ҳам, Ойниса хола ҳам фарзанди тобутда келганлар билан баб-баровар азадор бўлишади. Ногирон бўлиб қайтганлардан Соли ота тез-тез хабар олиб турарди. Айниқса, Боймирзанинг иккала кўзидан ҳам айрилиб келган ўғлини кўрганда, кўз ёшларини тия олмайди, урушни лаънатлайди.

Соли ота яна тасбеҳ ўгирди:

- Илоё боламнинг тўрт муччасини соғ қайтар!

2.

Соли отанинг хаёлларини почтачи йигит Нодирнинг овози бўлди:

- Соли ота, хов ота уйдамисизлар?

- Кел, Нодиржон, - ўрнидан қўзғалди Соли ота.

- Уйда бўлмай, қаерда бўлар эдик, ўғлим?

- Қўзғалманг, ўтираверинг! - Нодир велосипедини деворга суяб қўйиб, Соли ота билан қўл олишди.

- Ассалому алайкум ота, яхши ўтирибсизларми, соғ-омонмисизлар? Ойниса хола сиз ҳам яхшимисиз?

- Келинг, болам, - саломлашди Ойниса хола, - келинг тўрга ўтинг!

Нодир чиқиб Соли отанинг ёнига ўтиргач, Ойниса хола узатган чойни олиб, бир хўплаганча, пиёлани дастурхонга қўйди.

- Соли ота топингчи сизларга нима олиб келдим?

- Нимаям олиб келардинг, пенсиямизни олиб келгандирсан-да?

- Умуман топа олмадингиз, бу гал бошқа нарса олиб келдим, - сумкасидан битта хат чиқариб, худди ёш болалардек уни юқорилатиб ўйнатди.

- Ўғилларингдан хат олиб келдим. Фақат суюнчи берсаларинг, кейин бераман.

- Баходиржондан?  -Соли отанинг ишонгиси келмади.

- Суюнчи сиздан айлансин а, боламдан хат келибдими? Баходиржонимдан а?- ўрнидан туриб кетди Ойниса хола. Ичкаридан битта атлас белбоғ олиб чиқди.

- Мана Нодиржон болам, Баходиржонни сепига солган эдим. Суюнчига манашу қийиқни олинг! Яҳши кунларга буюрсин, болам!

Нодир қийиқни олиб, хатни Ойниса холанинг қўлига тутқазди.

- Болажонимдан келибди-я, Баходиримжонимдан келибди-я, - кўз ёшлари юваётган Ойниса хола хатни ўпиб юзларига суртди.

- Э бўлди е! - Соли отанинг сабри тугади, - хатнинг ҳам ҳамма ёғини хўл қилиб юбординг-ку! Нодиржон холангнинг қўлидан хатни ол, ўғлим, ўзинг ўқиб бер!

Нодир хатни олиб, ўқитувчисига жавоб бераётган ўқувчидек дона-дона қилиб ўқишни бошлади:

"Салом хат. Ассалому алайкум дадажон! Ассалому алайкум онажон!“

- Ваалайкум ассалом болам, - алик олди Ойниса хола. Хатни бўлгани учун аёлига бир хўмрайиб қўйди, Соли ота.

"Яҳши ўтирибсизларми? Соғлиқларингиз яхшими? Қишлоғимиз тинчми? Эгамқул амакиникидагилар ҳам яхши юришибдими? Мен яҳшиман. Мендан хавотир олманглар. Ҳа айтганча, сизларга бир янгилигим бор. Хизматимиз якунлаб қолди. Декабрнинг бошларида қайтаман. Худо хоҳласа. Доим соғ омон бўлинглар. Тез орада уйда бўламан деб ўғлингиз Баходиржон".

Бундай пайтда аёллар нима қилса, Ойниса хола ҳам шундай қилди. Соли отанинг ҳам юзидан севинч ёшлари думалади.

Соли ота узундан узоқ дуо қилди ва Нодир почтачини кўчагача кузатиб қўйиб, ховлига қайтди.

- Отаси, Худойимга  шукур, ўғлимиз қайтяпти экан, энди тўй қиламиз. Эртагаёқ оғилдаги новвосни бозорга олиб чиқинг! Назиранинг бошини боғлаб қўйганимизга ҳам икки йилдан ошди. Баходиржон келиши билан тўйни бошлаб юборамиз.

- Хўп, онаси, хўп, сен айтгандек қиламиз, - деди Солижон ота, аммо ўғлидан хат олиб ҳам негадир кўнглидаги ғашлик тарқамади....

3.

Назира Эгамқул амакининг қизи. Баҳодир армияга чақирилмасдан олдин фотиҳа қилиб қўйишганди. Дарров тушириб олишмоқчи эди-ку, лекин Баҳодирни кутилмаганда харбийга чақириб қолишди. Афғонга кетишини ҳам олдиндан яширмай айтишди.

- Сизни ёмон кўраман, - деди Назира у билан хайрлашгани борган Баҳодирга, - Сиз ёлғончисиз!

- Вой жинни қиз нега ёмон кўрасан а?

- Нима? Қани айт-чи, сени нима деб алдадим?

- Хеч қачон сени ташлаб кетмайман дегандиз-ку!

- Ҳа, ҳозир ҳам айтаман, сени хеч қачон ташлаб кетмайман!

- Ана, яна ёлғон гапиряпсиз, ташлаб кетяпсиз-ку!

- Хизматга бориш йигит кишининг бурчи, "Ватаним чорлади, мен "Лаббай!" деб жавоб бердим. Икки йил тез ўтиб кетади. Келишим билан тўй қиламиз.

- Сиз оддий хизматга эмас, урушга кетяпсиз-ку!

- Сен қўрқма, "қирқ йил қирғин келса ажали етган ўлади" дейишади. Азизам, мен сени дея ўлмайман, урушдан ҳам соғ омон қайтаман. Хали сен билан узоқ ва бахтли хаёт кечирамиз...

4.

Соли ота новвосни яҳши пулга сотиб, бозордан қайтди.

- Келдингизми отаси? - ўғлини келишини эшитгандан бери, кўчанинг бошида йўл пойлаб ўтирадиган одат чиқарган Ойниса хола эрини гузар бошида кутиб олди.

- Халиям кўчадамисан онаси? Юр уйга, тўй харажатларининг  маслахатини қиламиз!

Чол кампир айвонда ўтирганча, тўй харажатларининг маслахатини қила бошлашди.

Ташқаридан эса юк машинасининг овози эшитилди. У Соли отанинг дарвозаси олдига келиб тўхтади. Дарвозадан бегона одамнинг чақирган овози эшитилди:

- Уйда ким бор?

- Хозир, хозир, - Соли ота дарвоза томон шошилди. Ташқарида икки нафар зобит хомуш қиёфада турар эди.

- Соли отанинг хонадоними бу?

- Ха шундай, - ичи шувиллаб кетди Соли отанинг, - Менман Соли ота. Келинглар уйга киринглар!

- Баҳодир Сулаймоновнинг отасиз-а, шундайми?- деди, зобитларнинг каттаси.

- Шундай, - деди ичида, "Ишқилиб ўйлаган нарсам бўлмасин-да" деб хаёл қилди Соли ота.

- Ёшингиз улуғ инсон экансиз, ҳамма нарсани тушинасиз деган умиддаман, - деди халиги зобит.

- Ишқилиб тинчликми? - овози титради Соли отанинг.

- Ота бардам бўлинг, ўғлингиз Баҳодир Сулаймонов душманлар билан бўлган аёвсиз жангда қахрамонларча халок бўлди.

- Нима? Эй Оллох! - "оҳ" тортиб юборди Соли ота.

- Ота сизларга сабр берсин, машинада тобутини олиб келдик. Мана бу пулни қўмондонлик берди, маъракаларига ишлатарсизлар.

Соли ота, пулларга эътибор ҳам бермади. Бир хил сўзни такрорлаб фарёд ураверди:

- Онасига нима дейман энди? У бечора бу хабарни кўтара олмайди. Ўғлим! Бола-а-ам!

Ойниса хола эрининг ташқаридаги фарёдини эшитибоқ, хушидан кетди. Бир зумда қўни-қўшнилар йиғилди. Йиғи сиғи овози осмонга ёйилди.

Тез ёрдам машинаси келиб, шифокор Ойниса холани ўзига келтирди.

- Вой бола-а-ам! Сен ўлгинча мен ўлсам бўлмасмиди? Болажоним! Энди нима қила-а-ман!

Она тинмай йиғларди. Хўнграб хўнграб, гапириб гапириб йиғлар эди. Хеч кимнинг гапига қулоқ солмас, хеч кимнилг гапига кирмас эди. Соли ота эса, бир четда мук тушиб жимгина ўтирар, на бировга гапирар на йиғлар эди.

- Эй, Худо, бу қандай фожеа? Бундан кўра жонимни олгин художон!

Бирдан Ойниса хола ўрнидан сапчиб турди ва ўзини ховлида турган темир тобутга отди:

- Йўқ бу менинг болам эмас, бу менинг Баходирим эмас одамлар! Менинг ўғлим ўлган эмас! Баҳодорим ўлмайди!

Қўни қўшнилар Ойниса холани тинчлантирмоқчи бўлиб, уни нарироққа олиб кетмоқчи бўлдилар, лекин она тобутни қучоқлаганча қўйиб юбормас эди.

- Қани, очиб кўрсатинглар ўғлимни, бу лаънати темир тобутларингни!

- Мумкин эмас! Бунга ҳеч кимнинг хаққи йўқ! Тобут очилса, биз қамалиб кетамиз!

Ойниса хола хар қанча уринмасин, тобутни олиб келган зобитлар уни очишмади.

Тўй учун сотилган молнинг пуллари Баходирнинг маъракаларига сарфланди. Ойниса хола аввал оёқдан қолди. Йиғлайвериб кейин тилдан қолди.

Соли ота одам ови бўлиб қолган, хеч ким билан гаплашмас эди.

Эгамқул амакиникидагилар ҳам аза тутишди. Назира ҳам кўк кийди. У ҳам айтиб айтиб йиғлади:

- "Хеч қачон ташлаб кетмайман" дегандингиз, "хали сен билан узоқ ва бахтли яшаймиз" дегандингиз, мен билан бир кун ҳам яшай олмадингиз-ку?

5.

Қирқ кун қишлоқ мотам тутди. Қирқ кун қишлоқда тўй, ўйин кулгу бўлмади. Ёш яланг бемаврид кўчага чиқмади. Болалар кўчада копток тепмади. Маҳалладаги аёлларнинг бари кўк кийди.

Эртага маъракаларининг сўнгиси, қирқ.

Соли ота айвонда ўй суриб ўтирар, тун ярмидан ўтган бўлса-да, унинг уйқуси келмас эди. Асли ҳам кам уйқу бўлган Соли ота, бошига тушган кулфатдан умуман ухламай, тунни ўтказа олмай, қийналар эди.

Тун сокин осмонда юлдузлар жимирлайди. Кечалари хаво совиб қолган, аммо Соли ота ичкарига кирмайди, ичкарига кирса хаво етмаётгандек, биров уни буғаётгандек бўлаверади. Шунинг учун айвонда ўтираверади. Аллақаерда бойўғлининг хунук сайрагани эшитилди. Соли ота бойўғлининг сайрашини ёқтирмайди. Яхшиликка сайрамайди дейди.

- Овозинг ўчсин!

Шу пайт очиқ турган дарвозадан махалла оқсоқоли Абдухолиқ аканинг ўғли Рустамжон кириб келди.

- Ассалому алайкум Соли ота.

- Ваалайкум ассалом, кел ўғлим, - савол назари билан қаради Соли ота.

- Ота, сизни дадам йўқлаётган эди.

- Нега дадангни ўзи чиқиб қўя қолмади болам? - кўчага чиқишни хохламайгина сўради Соли ота, -Менда нима иши бор экан?

- Билмасам, эртанги маъраканинг маслахати бўлса керак-да, майли, ота мен кетдим.

- Хўп бир пас туриб кираман, -деб, кузатди Соли ота хушламай.

Соли ота "Маҳаллақўм нега чақирди экан?" деб, бироз ўйланиб турди-ю, уникига қараб йўлга тушди.

Оқсақолнинг дарвозаси очиқ экан, томоқ қириб ичкарига кирди.

- Раис уйдамисан?

- Келинг Соли ака, кираверинг, -пешвоз чиқди оқсақол,- Ассалому алайкум, ака, бардаммисиз?

- Шукур юрибмиз, тирикларнинг ичида ўликка ўхшаб, - қўл узатди Соли ота.

- Манабу ёққа ўтинг!- оқсоқол Соли отани тўрга ўтқазди, - Қани, дуо қилинг!

- Тинчлик бўлсин! Юрт урушни кўрмасин! Урушнинг оти ўчсин!

Оқсақол Соли отага бир пиёла чой узатди.

- Мени овора қилмай ўзинг уйга чиқсанг бўлмасмиди, раис? -ўпкаланди Соли ота, - Катталигингни кўрсатгинг келдими?

- Уйга чақиришимнинг бир боиси борда, Соли ака, - деди оқсақол, - Шунга яраша иш бор.

- Хўш, нима экан?

- Соли ака, узр аввало, сиздан бир нарса сўраб олсам майлими?

- Майли, сўра, ука.

- Соли ака, биласиз, ўғлингиз Баходиржонни мен ҳам ўз укамдек яхши кўрар эдим. Ўзи ажойиб бола эди. Агар мўжиза рўй бериб, мабодода урушда ўлмаган бўлса, тушиняпсизми, Баҳодиржон тирик бўлса, нима қилган бўлар эдингиз?

- Астағфируллоҳ, тавба қилдим, бу нима деганинг Абдухолиқ,- этагини қоқиб ўрнидан туриб кетди Соли ота, -Устимдан кулгани чақирганмидинг?

Оқсақол, Соли отани зўрға жойига қайтариб ўтқизди.

- Йўқ ундай эмас, шундай ўзим сўрадим-да, Соли ака айтинг-чи, нима қилган бўлар эдингиз?

- Ўлган одам қайтиб келмайди, Абдухолиқ, бу гапларни қўй энди. Бўладиган гапдан гапир!

- Мен ўлган одам қайтиб келса демадим, Соли ака, мен мабодо тирик бўлса дедим.

- Агар шундай бўлса, - Соли ота бир нафас тўхтаб қолди. Хаёлидан "Қанийди. Қани, ростдан шундай бўлсайди", деган фикр ўтди. "Нима қилар эдим", бирданига Абдухолиқнинг қўлларини маҳкам чангаллади:

- "Нима қилар эдингиз?" дейсанми, Абдухолиқ? Эртанги берадиган қирқ ошини тўй ошига айлантирган бўлар эдим, пойингга тиз чўкиб қуллуқ қилган бўлар эдим.

- Ака, менга тиз чўкиб, қуллуқ қилишингиз шарт эмас, битта тўн кийсам бўлди.

- Битта тўннинг зўри сендан айлансин, оқсақол!

- Баходиржон ўлмаган экан, Соли ака! Баходиржон тирик! Харбийлар адашган экан. Баҳодиржон ўлмаган экан, эшитяпсизми, у тирик!

Соли ота бирданига бундай хабарни эшитганидан, мияси ғувиллаб қолди:

- Нималар деяпсан? Ўғлим тирик! Сал тушинтириброқ гапир, Абдухолиқ! Юрагимнинг мазаси йўқ, ука!

- Ҳа ака, ўғлингиз тирик!!! Баходиржон чиқа қол, отангга ўзинг тушинтирмасанг, мен тушинтира олмадим, укам!

Ичкаридан десантчилар харбий кийимини кийим олган Баходир жилмайиб чиқиб келди.

Ота бола қучоқлашиб анча вақт унсиз туришди. Соли отанинг иссиқ кўз ёшлари Баҳодирнинг кўксини куйдирди.

Ойниса хола бу хушхабарни эшитиб, яна хушидан кетди. Аммо бу гал, "Тез ёрдами"сиз ўзига келди.

6.

Баходир хизматни тўлиқ адо этиб, уйга қайтди. Йўл узоқлик қилиб, қишлоғига ярим кечада етиб борди. Бу махалда қишлоқ одамлари уйқуга кетган бўлади. Бир-икки тункезар ўспирин болаларни айтмаганда, кўчада ҳеч ким юрмайди бу пайтда.Баҳодир киракаш хайдовчига хизмат хаққини бериб, гузар бошида машинадан тушди. Ўз уйи томон кетиб борар экан, шу тарафдан келаётган Абдухолиқ аканинг ўғли Рустамга кўзи тушди.

- Рустамжон сенмисан?

- Ҳа менман, ўзингиз кимсиз?- сўради уни бирданига танимаган Рустам қўрқа писа.

- И-е ука катта йигит бўлиб кетибсан-ку! Баҳодир акангман танимадингми? - деди Рустамга яқин келиб қолган Баҳодир.

Рустам ой шуласида Баҳодорнинг юзига қаради, бирдан рангги ўзгарди.

- Эй худо, арвоҳ!

- Рустам вахимада уйларига қараб қочди.

- И-е нега арвоҳ дейсан, мен Баходир акангман ука! Хой тўхта, нега менда қочасан?, - елкасидаги халтасини ерга қўйиб, Рустамнинг ортидан чопди Баҳодир.

- Яқинлашма, йўқол, қоч! - баттар тез югурди Рустам, аксига олиб дарвоза ичкаридан беркитилган экан.

- Дада эшикни очинг, - бақирди Рустам. Мени арвоҳ қувди!

Баҳодир бу вақтда етиб келиб, Рустамнинг қўлидан тутди.

- Ахир мен Баходир акангман-ку, танимаяпсанми? Нега хадеб арвоҳ дейсан?

- Яқинлашманг, - Рустам ўзини боса олмасди. - Сиз ўлгансиз, эртага қирқ ошингиз берилади. Тегманг менга!

- Нима дединг? Яна қайтар-чи! Сиз, ўлгансиз дедингми? Соғмисан, ука, мана, мен тирикман-ку? Кўрмаяпсанми?

- Ака, жон ака, мени қўрқитманг, сиз ростдан ўлгансиз, - юлқинди Рустам, - Мени қўйиб юборинг!

- Қани, дадангнинг олдига кирайлик-чи, уйларингда гаплашамиз, - деб, Баҳодир дарвозани тақиллатди.

- Даданг уйдами ишқилиб?

7.

Соли ота хурсандчилигидан махалладаги хар бир болага биттадан копток олиб берди. Уларга истаганча хохлаган ёққа тепишни буюрди.

Ота ўзи айтганидек эл-юртга тўй берди. Хушхабардан бехабар бўлган, қирқ оши учун узоқдан келган, қариндош уруғ тўй ошини еб кетишди.

Тўй тўйга уланди.

Келин билан куевни гўшангага кузатиб қўйишди.

- Назира, ҳали ҳам мени севасанми?- сўради Баҳодир чимилдиқ ичида ичидаги келинчакдан.

Назиранинг йиғи аралаш сўзлари эшитилди:

- Севмайман, сиз ёлғончисиз.

Иқбол Юсуф.

"Муллажиринг" хақидаги мулохазаларим.

Блоггерлар танловида қўйилган “Муллажиринг” блогига билдирмоқчи бўлган комментим анчагина узун бўлиб кетганлиги учун ва бу узундан узоқ мулохазаларим билан айрим муштарийларни дилини ранжитиб қўймай деган мақсадда ўз блогимга жойлаб қўя қолдим.

Қуйидаги блогни ўқишдан аввал ушбу линк орқали “Муллажиринг” номли блогда қандай муаммо кўтарилганини билиб олишингиз мумкин: http://niyozov.blogspot.com/2015/04/blog-post_24.html

Аввало огохлантираман қуйида ёзганларимни, расмий маълумот тариқасида деб тушинилмасин! Булар шунчаки хаётий қарашларим холос.

   ****

Бир муддат божхона органларида ишлаганим ва хозирда савдо фаолияти билан шуғилланаётганим сабаб, айрим тажрибаларимга таяниб, блогни тўлдиришга харакат қилиб кўраман:

Яъни, "Нима учун бундай тафовут бўляпти? Унга барҳам бериш учун нима қилиш керак?" деган саволларга ўз ақлий доирамда маълумот бериб ўтаман.

Жисмоний ва юридик шахсларнинг йиллик айланма маблағларини доимий равишда назорат қилиб туришлик учун давлат томонидан ўтган йилларда нақд пулсиз хисоб китобларни амалга оширишга катта урғу берилди. Пластик карталар фаолияти ҳам шулар жумласидандир. Бу хақида асосий блогда ҳам, мендан аълороқ қилиб айтиб ўтилган.

Пластик карталардан фойдаланиш ахоли учун бирмунча қийинчилик туғдираётган бўлсада, лекин давлатимиз манфаати учун ижобий натижалар кўрсатмоқда. Ўртадаги тафовут эса вақтинчалик, хозирда иқтисодиётимиз ривожланиш босқичида, буни

ҳаммамиз яхши биламиз, тез фурсатда бу тафовутлар ўз ўрнига келишга ҳам ишонамиз.

Шахсан мен ишонаман!

-          Хар бир чиқарилаётган қонун қоидалар ахоли манфаати учун хизмат қилиш керак эмасми, нима учун давлат манфаатдор бўлиши керак? - деган савол туғилиб қолиши мумкин.

Қилинаётган ишларнинг барчаси ахоли турмуш даражасини ошириш учун хизмат қилинмоқда.

Солиқлар ва давлат даромади натижасида шаклланган маълум маблағ эса, аниқ бир меъёрга асосланиб, бюджет ташкилотлар (боғча, мактаб, коллеж, ўқув юртлар, шифохона)га ва уларнинг қурилишларига, нафақахўрларга, шахар инфратузилмасини янгилашга ва яна кўплаб ахоли учун бепул хизмат кўрсатадиган жойларга сарфланади.

Содда қилиб айтганда, ўзимиздан олиб ўзимизга қайтарилади. Яъни, мендан олинган маблағ, онамга нафақа қилиб, ўқитувчи аёлимга маош сифатида қайтарилади.

Булар умимий тушинчалар эди.

Энди нақд пул билан нақд пулсиз хисоб китоб масаласига тўхталиб ўтсам. Буни ҳам жуда содда ва қулай бўлган, ўзим билган усулда тушинтириб ўтаман.

Савдо фаолитиятимдаги орттирган кичик тажрабамга таянган холда:

Мебел ишлаб чиқариш ва уни сотиш фаолияти билан шуғилланаман. Ўзим ишлаб чиқарган мебеллар билан бир қаторда бошқа ишлаб чиқарувчиларни маҳсулотларини ҳам шахардаги дўконлардан бирида сотаман. Хисоб рақам очиб фаолият юритадиган банким, менга маълум миқдорда хар ой истиқбол режа белгилаб беради. Масалан бир ойда  10 млн. Анашу белгилаб берилган миқдордаги сумманни банкка бир ой давомида топшириб боришим керак. Бу менинг бир ойлик айланма маблағимга асос бўлади. Ўша айланма маблағдан эса, хар ойда бешта хисоб рақамга солиқ ва бошқа мажбурий тўловларни амалга ошираман. Солиқ турларини санаб ўтмайман.

Ўша маблағни қанча кам кўрсатсам, шунча солиқ кам ундирилади, қанча кўп бўлса шунча кўп солиқ ундирилади.

Ҳамма ҳам кўпроқ даромад олишни ўйлайди, кўпроқ даромад олиш учун имкон борича солиқлардан қочишга уринилади, бунинг жиноятлигини билиб турса ҳам. Нафс, виждондан жуда кўп холларда устун келади-да.

Бу холат имкон борича савдо пулини яшириш билан амалга оширилади.

Савдо пулини яширишнинг энг қулай усули нақд пул. Шунинг учун ҳам пластик карталар жорий қилинган. Харидор пластик карта билан савдо қилишлигини сотувчига билдирса, у имконсиз қолади, савдо терминалига уради ва натижада айланма маблағ сўзсиз хисоб рақамларда кўриниб қолади.

Нақд пулда эса, назорат касса аппаратига урмасдан, уни яшириш имкони мавжуд бўлади. Шунинг учун, тинимсиз равишда оммавий ахборот воситаларида таъкидланадики, “хар қандай савдо турини амалга ошираётганингизда, унинг чекини талаб қилинг!” деб. Сотувчи чек чиқариб қўлингизга тутқаздими, демак у маблағ айланма маблағга айланади. Махсус қопчага солиниб банкка равона бўлади. Яширишнинг имкони бўлмай қолади.

Харидор чек талаб қилмадими, уни бемалол бир четга олиб қўйса бўлади. 10 млн.лик айланма маблағни эса, имкон борича пластик карта билан таъминлайди.

Банкка нақд пул топширилмагандан кейин, улар қаердан нақд пул топиб берсин клентларига?

Божхоначи бўлган вақтимдаги билимимга таянган холда:

Савдо фаолияти билан шуғилланаётган жисмоний ва юридик шахсларга нақд пул нима учун керак?

Шуни биламизки,  асосий маблағ (даромаднинг, нафақанинг, маошнинг 70 фоиз)и харид учун сарфланади.

Вазирлар Маҳкамаси  “Жисмоний шахслар томонидан Ўзбекистон Республикаси худудига товарлар олиб келинишини тартибга солиш тўғрисида” 2002 йил 6 майда қарор қабул қилган.

Ҳа сизу-биз билган, омма орасида “54 товар” номи билан ўта машхур бўлиб кетган мазкур қарор чиқиши билан, ички ишлаб чиқарувчиларни қўллаб-қувватлаш мақсадида, чет элда ишлаб чиқарилган товар моддий бойликларни Ўзбекистон худудига олиб кириш қаттиқ назорат остига олинди. Навбатдаги яна бир қарор билан учинчи давлатда ишлаб чиқарилган товар моддий бойликлари қўшни давлатдан импорт қилинса жуда катта миқдорда божхона тўловлари амалга ошириш белгилаб қўйилди. (50 доллорлик қийматдан юқорисига албатта).

Соддароқ тушинтирадиган бўлсам, Хитойда ишлаб чиқарилган маҳсулот қўшни Қирғизистон, Қозоғистон, Тожикистон ва бошқа қўшни давлатлардан 50 доллорлик имтиёздан ошиғини олиб кириш қийматига икки баробар миқдорда тўлов ундирилиши талаб қилинди. Давлатимизнинг бу қарорларни чиқаришидан бирдан-бир мақсади, ички ишлаб чиқарувчини иқтисодий томондан химоя қилиш асносида тузилган дастлабки қадамлари бўлган. Ички ишлаб чиқарувчиларнинг қўллаб қувватлашдан мақсад эса, бошқа давлатларга иқтисодий қарам бўлиб қолишдан химоя қилиш бўлган.

Йиллар ўтиб, бу қарорлар ўз мевасини бера бошлади. Хозирги кунда бозорларимизда харид қилаётган маҳсулотларимизнинг деярли ярми ўзимизда ишлаб чиқарилмоқда. Айрим товарлар эса, чет эл товаларлари билан бемалол рақобатлаша олади ҳам.

Масалан ўзимизда ишлаб чиқарилаётган озиқ-овқат маҳсулотлари, мебел, қурилиш материаллари, айрим трикотаж маҳсулотлари шулар жумласидандир.

Лекин, айрим қонунбузарлар, ўз нафсини ўйлайдиган нопок шахсар томонидан, кучли назорат ўрнатилишига қарамасдан, давлат божхона чегарасини ноқонуний равишда бузиб, турли хил яширин йўллар билан бозоримизни учинчи давлатда ишлаб чиқарилган товар бойликлари билан таъминлаб келаётганлиги ачинарли холатдир. Хар холда бу каби қонунбузилишлар аввалги йилларга нисбатан хозирги кунда давлат органларининг саъйи харакатлари билан борган сари камайиб бормоқда.

Энди яна асосий масалага ўтсак:

Нақд пул ва нақд пулсиз хисоб китоб ўртасидаги тафовут масаласига.

Битта маҳсулотни мисол қилиб олсак, масалан эркаклар пойафзали.

Мен шу пойафзални сотиш билан шуғилланмоқчиман. Бозорга бораман, қонуний йўл билан давлатимиз худудига кирган, барча хужжатлари жойида, декларацияси бор, тўловлар тўланиб, давлат томонидан Ўзбекистон худудига сотишга руҳсат этилган пойафзал турибди. Нархи 100000 атрофида, нарироқда яширин равишда худди ўша пойафзални ноқонуний  йўл билан олиб ўтилгани турибди, унинг нархи бирмунча арзон. Нафсим устун келади, 100000 га олган туфлини 120000 сотишим мумкин, ундан 20000 даромад оламан, унисини эса 70000 га оламан ва уни 120000 сотаман, даромадим 50000. Мен ноқонуний олиб ўтилганини танлайман.

Хўп мен ундай йўл тутмадим дейлик, “йўқ мен қонуний ишлайман, менга ноқонуний йўл билан ўтгани эмас, қонунийси керак”, деб 100000 лигини олиб келдим дейлик, лекин мени шеригимчи, у ҳам шундай қилармикан? Йўқ қилмайди. Мени инқирозга йўл тутишим учун у 90000 сотади. Нима қилибди, шундоғам 20000 даромад кўряпти-ку! Мен инқирозга учрасам, мени харидорларим ҳам ундан оладиган бўлади. Бу холат мени қониқтирмайди, рақобатчимни қилаёттганини қилишим керак, акс холда инқирозга учрашим турган гап.

- Нақд пул билан нақд пулсиз хисоб китобнинг бу ишларга нима алоқаси бор? -деб савол берарсиз балки...

Шуни билингки, ноқонуний йўл билан олиб ўтилган товарлар фақат нақд пул савдоси билан амалга оширилади. Уларда на хисоб рақам бор ва на назорат касса машинаси.

Ана шунинг учун, дўкондаги сотувчи нақд пулни кирим қилмай, уни яширишга уринади.

Худди шу мисолни улгуржи савдо билан шуғилланаётган йирик тадбиркорлар мисолида ҳам келтирса бўлади. Бир марта декларация қилиб, ўша декларация билан ўн марта ноқонуний импортни амалга ошириб олади.

Шунинг учун ҳам нақд пул зарур. Зарур нарса ҳамиша ноёб саналади.

Шуни билингки, истеъмолчиларни импорт товарларга ва шунинг билан бирга давлатимизда ишлаб чиқарилаётган товарларнинг бутловчи хом ашёлари чет элдан келтирилаверса, уларга талаб бўлаверса, нақд пул ва нақд пулсиз хисоб китобда тафовут бўлаверади.

Савдогарларнинг юз фоизи қонуний йўл билан ишлашга ўтсагина, нақд пул ва нақд пулсиз хисоб китоб ўртасидаги тафовут йўқолади. Унинг учун яна озгина вақт керак.

Тадбиркорларнинг юз фоиз қонуний ишлаши учун, харид қилинаётган товар маҳсулотлари тўлиқ ўзимизда ишлаб чиқаришга эришиш керак.

Ёки бўлмаса, четдан импорт қилиб кириладиган товарларга нисбатан тўловларни енгиллатиш керак. Буниси мантиққа тўғри келмайди. Божхона тўловларини оширилиши, аввал айтганимдек, ички ишлаб ичқарувчини химоя қилиш билан узвий боғланган. Айни дамда пластик ва нақд пул ўртасидаги тафовутдан кўра, ички ишлаб чиқарувчиларимизни ривожланиши муҳимроқ. 30 млн.лик Ўзбекистон ахлолисини фаровон турмуш тарзини шакллантириш учун, уларга етарлича иш ўринлари яратиб бериш зарур бўлади. Иш ўринларини яратиш эса, юртимиздаги тадбиркорларга кенгроқ имконият яратиб бериш билан амалга оширилади.

P/S: Қайсидир сотувчи сизга нақд пулга тушириб бераман деб айтса, агар сиз нақд пулга олмоқчи бўлсангиз, унда ўша сотувчидан харидингиз рўйхати туширилган чекни талаб қилинг!